vrijdag 18 september 2009

Herfst: Karel van de Woestijne en Felix Timmermans


De kennis van onze Nederlandse dichtkunst - dus de "Vlaamse" of Zuid-Nederlandse inbegrepen! - is al sedert decenniën gekrompen en uiteindelijk zeer beperkt geraakt in het Zuiden. En ik geloof dat het in Noord-Nederland niet veel beter is. Bij de jongeren, evenals bij ouderen, spelen de kwelbuis, het -soms wanstaltige- internet en de radio (Klara zelden) een eersterangsrol in algemene kennisoverdracht en in het zeer schrale aanbod van gedichten, die dan dikwijls op stuntelige wijze worden "voorgedragen". De tijd dat wij in de "Poësis" en in de eerdere klassen van de Latijns-Griekse humaniora behoorlijk wat dichters én hun werk leerden kennen is al een halve eeuw voorbij. - Toch blijf ik geloven in de fundamentele en richtinggevende uitspraken van vier grote romantici: drie uit de eigenlijke -grote- Romantiek (eind 18de- eerste helft 19de eeuw) en één "Vlaamse", eigenlijke Kempische romanticus uit de eerste helft van de 20ste. De drie groten uit de tijd rond 1800 zijn dichters en denkers van het hoogste niveau in de wereldliteratuur: de Duitse, vroeggestorven dichter-wijsgeer Novalis (schuilnaam van Friedrich von Hardenberg, 1772-1801), de Engelse dichter en avonturier Percy Bisshe Shelley (1792-1822), ook al jong gestorven, met name verdronken in de Tyrheense Zee (Italië) en zijn tijdgenoot John Keats (1795-1821), die op 25-jarige leeftijd overleed. In feite alle drie "Poètes maudits"..., zoals onze Rodenbach, Jeanne van de Putte en Alice Nahon. De Vlaamse romanticus die ik wil aanhalen is één van de puurste Vlaamsgezinde en katholieke (spijts alle tegenwerking...) voormannen, die onze bevrijdingsstrijd heeft gekend. Met een wankele gezondheid haalde hij de vijftig niet...: Ernest van der Hallen (1898-1948).

Voor Novalis was poëzie, in de ruimste zin van een levenshouding van verrukking, verwondering en bewondering en dit vanuit een diep geloof in Jezus Christus, de absolute werkelijkheid: "Die Poesie ist das echt absolut Reelle. Dies ist der Kern meiner Philosophie: je poetischer, je wahrer!". Shelley van zijn kant legde de nadruk op dé dichter als signaal (van Schoonheid, Liefde, Recht...) én als wetgever van de wereld: "Poets are trumpets which sing to battle and poets are the unacknowledged legislators of the world". Keats, beroemd om verzen als "A thing of beauty is a joy for ever", voerde in zijn talrijke brieven -de mooiste uit de Engelse literatuur!- de Schoonheid hoog in het vaandel, evenals de edele gevoelens: "I am certain of nothing, but (=behalve) of the holiness of the heart's affections and the truth of Imagination". Veel dichter bij ons, zeker voor de getrouwen in de Vlaamse Beweging, staat Ernest van der Hallen, die door ziekte, lijden en verdriet werd getekend. Zijn uitspraak staat haaks op elk hedendaags materialisme en op economische verstarring: "Ten slotte is het niet de economist, maar de dichter die de tijd zijn werkelijke gestalte geeft!"

En zo beland ik bij twee Vlaamse dichters, wier werk tot in de verre komst zal blijven ontroeren en mensen tot inkeer zal brengen, Karel van de Woestijne (1878-1929, ook maar 50 geworden...) en Felix Timmermans (1886-1947, 60 toen hij, ten gevolge van een kwalijke repressie, moest sterven!). Van elk van hen wil ik voor mijn lezers een weliswaar bij vele poëzieliefhebbers vertrouwd gedicht neerschrijven. Twee sublieme herfst, van gevoel, toonaard en verwoording zéér verschillend, nu de herfst voor de deur staat...

KAREL VAN DE WOESTIJNE
---------------------------------------------
Koorts-deun
------------------
't Is triestig dat het regent in den herfst,
dat het moe regent in den herfst, daar buiten
-- En wat de bloemen wégen in den herfst;
-- en de 'oude regen lekend langs de ruiten...
Zwaai-stil staan graauwe boomen in het grijs,
de goede sidder-boomen, ritsel-weenend;
-- en 't is de wind, en 't is een lamme wijs
van kreun-gezang in snakke tonen stenend...
-- Nu moest me komen de oude drenteltred;
nu moest me 't oude vreê-beeldje gaan komen,
mijn grijs goed troost-moedertje om 't diepe bed
waar zich de warme koorts een l'icht dierf droomen,
en 't wegend wee in leede tranen berst...
... 't Is triestig dat mijn droefheid thàns moest komen,
en loomen in 't atone van de boomen;
-- 't is triestig dat het regent in den herfst...
(uit 'Het Vaderhuis', 1903)

Het herfstgedicht van Felix Timmermans is wel in één van de laatste herfsten van diens leven geschreven (1945 of '46), maar het draagt een diep-christelijke boodschap van overgave aan God in zich, waarmee hij zich, spijts droefenis en weemoed, van zelfbeklag bevrijdt. Van de Woestijne schrijft geheel anders zijn ziekelijke melancholie - die we ook bij Alice Nahon ontmoeten - uit. Hij vindt een beperkte troost in het verlangen en in het beeld van zijn "grijs troost-moedertje". De Fé prijst de eeuwige Schoonheid in God, die alles wijdt, terwijl Van de Woestijne wegzinkt in zijn triestig koorts- en ziektegevoel. Bovenstaand gedicht komt uit de cyclus "Verzen eener ziekte".

Timmermans' gedicht komt uit zijn postuum uitgegeven dichtbundel 'Adagio' (1947). Het is één van de mooiste herfstgedichten die ik ken, als een schilderij:

De Herfst blaast op den horen,
en 't wierookt in het hout;
de vruchten gloren.
De stilten weven gobelijnen
van gouddraad over 't woud,
met reeën, die verbaasd verschijnen
uit varens en frambozenhout,
en sierlijk weer verdwijnen...
De schoonheid droomt van boom tot boom,
doch alle schoonheid zal verkwijnen,
want alle schoonheid is slechts droom,
maar Gij zijt d'Eeuwigheid!
Heb dank dat Gij mijn weemoed wijdt
en zegen ook zijn vruchten!
Een ganzendriehoek in de luchten.
Nu komt de wintertijd.
Ik hoor U door mijn hart en door de rieten zuchten.
Ik ben bereid.

1 opmerking:

Anoniem zei

Waarom Van de Woestijne en Alice Nahon 'ziekelijk melancholisch' noemen? God is niet slechts zuiver 'goed en licht' Ja maar, hoor ik u zeggen, de mens heeft de vrijheid van keuze. Alle kwaad komt van de mens zeggen ze. Ik vrees dat die intellectuele luxe niet voor de massa is weggelegd. Hadden de Duitsers in WW-II dan ook die vrijheid niet? Neen, het kwaad is met de mens geschapen en God heeft het er in gelegd, omdat de mens geschapen is naar zijn evenbeeld. Sommige Poëten zijn in staat deze waarheid, deze waarheid over God te zien. En ze drukken deze overtuiging uit in gedichten die u 'ziekelijk melancholisch' noemt. Omdat u verkiest om met uw hoofd in roze wolkjes te vertoeven. Vrijheid van keuze, inderdaad..Die vrijheid hebt u..

PS: Mag ik u de goedbedoelde raad geven de naam van uw blog 'Erik Verstraete Utopia' te veranderen in iets dat toch wat meer opvalt, in iets dat meer zegt over de inhoud. Geen mens typt de zoek-string 'Erik verstraete Utopia' in, niet in Google noch in andere 'zoekmachines'. Bent u dan verbaast dar er geen enkele reactie komt op uw schrijfsels? U bent namelijk onvindbaar. Dit is jammer, want u blog is zeker de moeite waard om lezen.

Borms Van Severen Van Wilderode Verschaeve Dietsland