De Nederlanden, en meest van al de Zuidelijke (Vlaanderen en Frans- of Zuid-Vlaanderen) zijn ongemeen rijk aan oude en nieuwere volksliederen, zowel van wereldlijke als van geestelijk aard. Tussen die duizenden liederen, waarvan er vele oudere verloren zijn gegaan -soms slechts mondeling overgeleverd en niet opgetekend- treffen we vele honderden kerstliederen aan. Maar ook de modernere Nederlandse literatuur bevat pareltjes van kerstgedichten, die het (her)lezen en voordragen waard zijn, al blijft het huidige onderwijs danig in gebreke, wat het lezen, laat staan het kennen van mooie en ontroerende gedichten betreft.
Zoals ik enkele jaren geleden al deed, wil ik hier een bloemlezing van enkele van onze mooiste kerstliederen en -gedichten samenbrengen, die hart en geest van velen nog steeds kunnen ontroeren! Naast enkele modernere, latere kerstgedichten, stap ik over naar die soms wondermooie - door het zingende volk overgeleverde - oude, volkse kerstliederen. Ik begin met een eerder ongewoon soldatesk kerstlied van mijn oude vriend Wies Moens, tegen de donkere achtergrond van onze volkse ontvoogdingsstrijd: "Gang ter Kribbe", uit de bundel 'Golfslag' (1935):
GANG TER KRIBBE
----------------------------------
Ons begeleidt niet der engelen Gloriazang.
Er is geen ster, geen hemels citerspel.
Duister de weg ter Kribbe, laag de lucht,
en nevelflarden slieren over 't veld.
Grindpad en keien; dat vliedt maar onder den voet!
Bomen schuiven voorbij, en wat in den donker,
blijft onherkenbaar; lichtloze stulp
of scheefgezakte schelf.
Rukken wij voorwaarts? Komt er het doel van den tocht
zélf naar ons toe?
Niemand klaart het geheim.
Geen lied van serafs in de lucht,
geen klank van violen.
Slechts de doffe stap van twee kameraden
stoort de stilte der Nacht;
de stap van twee soldaten,
elk met zijn kwaad belaân,
elk met een vlam in 't hart:
den God die wordt geboren in een woel'gen tijd,
haastig om kracht te bidden voor den groten kamp.
De schansen roepen!!
Waatren van nood en ondergang
bestormen wild der wereld oude dijken.
Paarden der steppe gelijk, steigren de bare' overal!
Wij staan op een landtong, ver in zee,
door schuim ombrand en wind;
twee makkers in 't geweer op een verloren post.
Stonden wij stil? Wij gaan alweer, wij gààn.
Willen het kind zien van de zuivre Maagd,
waar 't rust tussen herders en dieren;
treên, met Zijn lach in het hart,
onder de strijdbanieren;
twee uit de honderden, twee uit het stout regiment
dat géén verloren posten kent,
maar zwijgzaam, verbeten,
worstelt tegen duivel en hel,
om een stuk van het Godsrijk
op deze lage, zompige gronden
aan de grijze zee!
WIES MOENS
--------------------------------------------------------------------
Voor de liefhebbers van (kerst)muziek en -poëzie: bovenstaand gedicht zal ik voordragen tijdens het eerste kerstconcert van de "Elza Vis-De Clercq Stichting" en de "Antwerpse Kunstvrienden", op zondag 21 december (zondag v'o'or Kerstmis) om 15 u. in de Carolus-Borromeuskerk, bij het Consciencepleintje in Antwerpen. Tijdens dat concert zal er kerstmuziek en -liederen worden uitgevoerd door o.a. de Noord-Nederlandse zanger Pieter Vis, door de Duis-Nederlandse sopraan Isabel Delemarre en het Mechels Vocaal Ensemble, begeleid door cellist Thomas Tooten en pianiste Albina Svirski. Hector van Oevelen leest een fragment uit Timmermans' "Het Kindeke Jezus in Vlaanderen". Zeer aanbevolen! Toegangskaarten (10 €) en informatie zijn te bekomen bij: Mia Brans- Dujardin, tel. 03-230.24.62, e-post: mia.dujardin@scarlet.be; Hector van Oevelen, tel. 03-744.13.55, e-post: hector.van.oevelen@hotmail.com én ook in kerk.
--------------------------------------------------
Van Moens' indrukwekkende gedicht stap ik over naar één van onze oudste Vlaamse kerstliederen (15de eeuw):
"EEN KINDEKIJN IS ONS GHEBOREN"
-------------------------------------------------------------
Refrein:
Een kindekijn is ons gheboren in Bethlehem:
Des hadde Herodes toren. Dat scheen aan hem.
1. Drie coonghen uit Orienten Quamen uut Jerusalem,
si vraechden waer is gheboren Die coninc der Joden:
Wi saghen in Orienten die sterre sijn
wi comen om 't aenbeden dat kindekijn.
2. En doe die coon'ghen kwamen recht buiten Jerusalem;
mit vroochden dat si vernamen die sterre staen voor, Hem
ter tijt dat si vonden dat Kindekijn
in doekerkijn gewonden bij moeder sijn.
3. Doe zi dat Kintjen vonden die wast dertien daghen out
si daer offerden daer ter steden wierooc ende gout
mit also grooter weerden, het was daer noot,
si vonden den opper-Coninc van haven bloot
De zeer ongeregelde en verwarde spelling van het oude Middelnederlands is toch niet zo moeilijk te volgen.
Terug naar de 20ste eeuw. In de Verzamelde Gedichten van de grote (Noord-)Brabantse en Groot-Nederlandse dichter en criticus Anton van Duinkerken (Bergen-op-Zoom, 1903-1968) vind ik verscheidene sterke en innige kerstgedichten. Ik kies er één uit:
DE HERDERS
--------------------------
Omdat eenvoudigen verstaan
Wat door geen ingewikkeld zoeken,
Noch lezen in geheime boeken
Begrepen wordt of nagegaan,
Zijn herders toen in uwen stal
Geknield en hebben u aanbeden:
Dat is tweeduizend jaar geleden
En nog weet elk het overal.
Geen mens heeft ooit hun naam vermeld,
De rest van hun onschuldig leven
Is door geen wetenschap beschreven,
Word slechts aan kinderen verteld.
ANTON VAN DUINKERKEN
----------------------------------------------------------------------
Terug naar de late Middeleeuwen nu, met een volkslied over het kerstgebeuren dat daarbij de lof zingt van Onze-Lieve-Vrouw. In de vijftiende eeuw (en eerder?) gezongen door velen, werd het in 1508 te Antwerpen opgenomen in een bundel met talrijke religieuze en uiteraard christelijke liederen, met de titel: 'Dit is een suverlijc boecxken'. De melodie werd later afgedrukt in 'Een devoot ende profitelijck boecxken' (Antwerpen, 1539). Dit lied was destijds zeer beroemd en werd meermaals gezongen. Op dezelfde melodie werd toen ook een wereldlijk "mei- en dageraadslied" - voor de geliefde - gezongen, met hetzelfde beginvers: "Het viel eens hemels douwe", maar verder wordt het een liefdeslied (meilied): "voor mijns liefs vensterkijn..."
HET VIEL EENS HEMELS DOUWE
------------------------------------------------------
Het viel eens hemels douwe
al in een maechdekijn;
ten was nye beter vrouwe.
Dat dede een kindekijn
dat van haer wert gheboren,
ende si bleef maghet fijn.
O, maghet uut vercoren,
Lof moet u altoos zijn.
Maria en Joseph mede
sy quamen te Bethlehem waert,
want dat was Josephs stede
als ons de scriftuur verclaert,
sij en mochten nergens inne,
men wysde se altijd voort;
die hemelsche coninghinne
en was daer niet ghehoort.
Met moederliker minne
leyde si hem op haren schoot;
haer herte verblide binnen,
dat dede sin mondeken root.
Si custe hem aen sijn wanghen;
hi suchte menichfout,
daer hi quam sijn ghevangen
verlossen, jonck en out.
Ik besluit deze kleine kerst-bloemlezing met nog één kerstgedicht - juister Adventsgedicht-, heel kort maar diep: het refrein (vier regels) 'Kort voor Kerstmis' van één der grootste, moderne (Noord-)Nederlandse dichters, Adriaan Roland Holst (1888-1976), die eenzaam in Bergen (Noord-Holland) woonde en werd beïnvloed door de Keltische mythologie, waarin schoonheid en zielskracht voorop staan.
KORT VOOR KERSTMIS
----------------------------------------
Al wordt het buiten nergens wit en stil,
het maakt den ingekeerde geen verschil
als tegen Kerstmis maar binnen zijn ogen
de stilte langzaamaan weer sneeuwen wil.
ADRIAAN ROLAND HOLST
-----------------------------------------------------------------
Bij deze kleine keuze van mooie volkse kerstliederen en gedichten sluit ik aan met een, uiteraard poëtisch, kerstgeschenk aan mijn blog-lezers:
Wie voor 1 louwmaand (januari) 2009, 15 euro overschrijft op mijn rekening, nr. 979-6189 508-40 (Argenta) van Erik Verstraete, Jos Ratinckxstraat 17, 2600/Berchem, ontvangt een exemplaar van mijn jongste dichtbundel "Gebleven is de Adel" (2006), met 64 gedichten en 4 houtsneden van de Waaslandse graficus Wim De Cock en een "Ten Geleide" van dichteres Aleidis Dierick. - Dat is een prijsvermindering van 5 euro.
Zoals ik enkele jaren geleden al deed, wil ik hier een bloemlezing van enkele van onze mooiste kerstliederen en -gedichten samenbrengen, die hart en geest van velen nog steeds kunnen ontroeren! Naast enkele modernere, latere kerstgedichten, stap ik over naar die soms wondermooie - door het zingende volk overgeleverde - oude, volkse kerstliederen. Ik begin met een eerder ongewoon soldatesk kerstlied van mijn oude vriend Wies Moens, tegen de donkere achtergrond van onze volkse ontvoogdingsstrijd: "Gang ter Kribbe", uit de bundel 'Golfslag' (1935):
GANG TER KRIBBE
----------------------------------
Ons begeleidt niet der engelen Gloriazang.
Er is geen ster, geen hemels citerspel.
Duister de weg ter Kribbe, laag de lucht,
en nevelflarden slieren over 't veld.
Grindpad en keien; dat vliedt maar onder den voet!
Bomen schuiven voorbij, en wat in den donker,
blijft onherkenbaar; lichtloze stulp
of scheefgezakte schelf.
Rukken wij voorwaarts? Komt er het doel van den tocht
zélf naar ons toe?
Niemand klaart het geheim.
Geen lied van serafs in de lucht,
geen klank van violen.
Slechts de doffe stap van twee kameraden
stoort de stilte der Nacht;
de stap van twee soldaten,
elk met zijn kwaad belaân,
elk met een vlam in 't hart:
den God die wordt geboren in een woel'gen tijd,
haastig om kracht te bidden voor den groten kamp.
De schansen roepen!!
Waatren van nood en ondergang
bestormen wild der wereld oude dijken.
Paarden der steppe gelijk, steigren de bare' overal!
Wij staan op een landtong, ver in zee,
door schuim ombrand en wind;
twee makkers in 't geweer op een verloren post.
Stonden wij stil? Wij gaan alweer, wij gààn.
Willen het kind zien van de zuivre Maagd,
waar 't rust tussen herders en dieren;
treên, met Zijn lach in het hart,
onder de strijdbanieren;
twee uit de honderden, twee uit het stout regiment
dat géén verloren posten kent,
maar zwijgzaam, verbeten,
worstelt tegen duivel en hel,
om een stuk van het Godsrijk
op deze lage, zompige gronden
aan de grijze zee!
WIES MOENS
--------------------------------------------------------------------
Voor de liefhebbers van (kerst)muziek en -poëzie: bovenstaand gedicht zal ik voordragen tijdens het eerste kerstconcert van de "Elza Vis-De Clercq Stichting" en de "Antwerpse Kunstvrienden", op zondag 21 december (zondag v'o'or Kerstmis) om 15 u. in de Carolus-Borromeuskerk, bij het Consciencepleintje in Antwerpen. Tijdens dat concert zal er kerstmuziek en -liederen worden uitgevoerd door o.a. de Noord-Nederlandse zanger Pieter Vis, door de Duis-Nederlandse sopraan Isabel Delemarre en het Mechels Vocaal Ensemble, begeleid door cellist Thomas Tooten en pianiste Albina Svirski. Hector van Oevelen leest een fragment uit Timmermans' "Het Kindeke Jezus in Vlaanderen". Zeer aanbevolen! Toegangskaarten (10 €) en informatie zijn te bekomen bij: Mia Brans- Dujardin, tel. 03-230.24.62, e-post: mia.dujardin@scarlet.be; Hector van Oevelen, tel. 03-744.13.55, e-post: hector.van.oevelen@hotmail.com én ook in kerk.
--------------------------------------------------
Van Moens' indrukwekkende gedicht stap ik over naar één van onze oudste Vlaamse kerstliederen (15de eeuw):
"EEN KINDEKIJN IS ONS GHEBOREN"
-------------------------------------------------------------
Refrein:
Een kindekijn is ons gheboren in Bethlehem:
Des hadde Herodes toren. Dat scheen aan hem.
1. Drie coonghen uit Orienten Quamen uut Jerusalem,
si vraechden waer is gheboren Die coninc der Joden:
Wi saghen in Orienten die sterre sijn
wi comen om 't aenbeden dat kindekijn.
2. En doe die coon'ghen kwamen recht buiten Jerusalem;
mit vroochden dat si vernamen die sterre staen voor, Hem
ter tijt dat si vonden dat Kindekijn
in doekerkijn gewonden bij moeder sijn.
3. Doe zi dat Kintjen vonden die wast dertien daghen out
si daer offerden daer ter steden wierooc ende gout
mit also grooter weerden, het was daer noot,
si vonden den opper-Coninc van haven bloot
De zeer ongeregelde en verwarde spelling van het oude Middelnederlands is toch niet zo moeilijk te volgen.
Terug naar de 20ste eeuw. In de Verzamelde Gedichten van de grote (Noord-)Brabantse en Groot-Nederlandse dichter en criticus Anton van Duinkerken (Bergen-op-Zoom, 1903-1968) vind ik verscheidene sterke en innige kerstgedichten. Ik kies er één uit:
DE HERDERS
--------------------------
Omdat eenvoudigen verstaan
Wat door geen ingewikkeld zoeken,
Noch lezen in geheime boeken
Begrepen wordt of nagegaan,
Zijn herders toen in uwen stal
Geknield en hebben u aanbeden:
Dat is tweeduizend jaar geleden
En nog weet elk het overal.
Geen mens heeft ooit hun naam vermeld,
De rest van hun onschuldig leven
Is door geen wetenschap beschreven,
Word slechts aan kinderen verteld.
ANTON VAN DUINKERKEN
----------------------------------------------------------------------
Terug naar de late Middeleeuwen nu, met een volkslied over het kerstgebeuren dat daarbij de lof zingt van Onze-Lieve-Vrouw. In de vijftiende eeuw (en eerder?) gezongen door velen, werd het in 1508 te Antwerpen opgenomen in een bundel met talrijke religieuze en uiteraard christelijke liederen, met de titel: 'Dit is een suverlijc boecxken'. De melodie werd later afgedrukt in 'Een devoot ende profitelijck boecxken' (Antwerpen, 1539). Dit lied was destijds zeer beroemd en werd meermaals gezongen. Op dezelfde melodie werd toen ook een wereldlijk "mei- en dageraadslied" - voor de geliefde - gezongen, met hetzelfde beginvers: "Het viel eens hemels douwe", maar verder wordt het een liefdeslied (meilied): "voor mijns liefs vensterkijn..."
HET VIEL EENS HEMELS DOUWE
------------------------------------------------------
Het viel eens hemels douwe
al in een maechdekijn;
ten was nye beter vrouwe.
Dat dede een kindekijn
dat van haer wert gheboren,
ende si bleef maghet fijn.
O, maghet uut vercoren,
Lof moet u altoos zijn.
Maria en Joseph mede
sy quamen te Bethlehem waert,
want dat was Josephs stede
als ons de scriftuur verclaert,
sij en mochten nergens inne,
men wysde se altijd voort;
die hemelsche coninghinne
en was daer niet ghehoort.
Met moederliker minne
leyde si hem op haren schoot;
haer herte verblide binnen,
dat dede sin mondeken root.
Si custe hem aen sijn wanghen;
hi suchte menichfout,
daer hi quam sijn ghevangen
verlossen, jonck en out.
Ik besluit deze kleine kerst-bloemlezing met nog één kerstgedicht - juister Adventsgedicht-, heel kort maar diep: het refrein (vier regels) 'Kort voor Kerstmis' van één der grootste, moderne (Noord-)Nederlandse dichters, Adriaan Roland Holst (1888-1976), die eenzaam in Bergen (Noord-Holland) woonde en werd beïnvloed door de Keltische mythologie, waarin schoonheid en zielskracht voorop staan.
KORT VOOR KERSTMIS
----------------------------------------
Al wordt het buiten nergens wit en stil,
het maakt den ingekeerde geen verschil
als tegen Kerstmis maar binnen zijn ogen
de stilte langzaamaan weer sneeuwen wil.
ADRIAAN ROLAND HOLST
-----------------------------------------------------------------
Bij deze kleine keuze van mooie volkse kerstliederen en gedichten sluit ik aan met een, uiteraard poëtisch, kerstgeschenk aan mijn blog-lezers:
Wie voor 1 louwmaand (januari) 2009, 15 euro overschrijft op mijn rekening, nr. 979-6189 508-40 (Argenta) van Erik Verstraete, Jos Ratinckxstraat 17, 2600/Berchem, ontvangt een exemplaar van mijn jongste dichtbundel "Gebleven is de Adel" (2006), met 64 gedichten en 4 houtsneden van de Waaslandse graficus Wim De Cock en een "Ten Geleide" van dichteres Aleidis Dierick. - Dat is een prijsvermindering van 5 euro.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten